અનાજ બેંકની ગોઠવણની સ્થિતિ એ છે કે ઉધાર લેનારાની પાસે જેવા પૈસા આવશે એ સાથે જ તે લોન ભરપાઈ કરશે. બે હજારથી વધુ પરિવારો આ બેંકના સભ્યો છે. અનાજ બેંક એટલે એક એવી સિસ્ટમ જ્યાંથી જરૂરિયાતમંદને લોન પર દાળ અને ભાત આપવામાં આવે છે. ઉદ્દેશ્ય એ છે કે કામ ના મળ્યા પછી પણ રોજિંદા વેતન મજૂરો.
તેમનો પરિવાર ભૂખ્યા ન સુવે બૌદ્ધિકોની મદદથી, ઉત્તર પ્રદેશના પ્રયાગરાજ જિલ્લામાં ‘અનાજ બેંક’ની 70 શાખાઓ ચાલી રહીં છે. આ સિસ્ટમમાં શરત એ છે કે ઉધાર લેનારા પાસે જેવા પૈસા આવશે તે ઉધાર ચૂકવશે.બે હજારથી વધારે પરિવાર આ બેન્કના સદસ્ય છે.વર્ષ 2016 ના પૂરમાં પ્રયાગરાજની આઠ તહિલ્લોનાથી લગભગ બે લાખ લોકોને અસર થઈ હતી.
તેમાંથી મોટાભાગના રોજિંદા વેતન મેળવતા હતા. જ્યારે પૂરને લીધે આવા લોકોએ તેમના પરિવારોને ભોજન કરવું મુશ્કેલ બનાવ્યું હતું ત્યારે પ્રગતિ વાહિનીએ ગરીબોની મદદ માટે પહેલ કરી હતી. યમુનાપર અને ગંગાપરમાં સમુદાયની ‘અનાજની બેંકો’ ખોલવામાં આવી હતી, જ્યાં આજે જરૂરિયાતમંદોને અનાજ ઉધાર મળે છે. અનાજની બેંક શરૂ કરવા માટે, પ્રગતિ વાહિનીએ બૌદ્ધિક લોકો અને ઉચ્ચ વર્ગના લોકો પાસેથી બે કવિન્ટલ ચોખા 20 કિલોગ્રામ દાળ સાથે તેને મુકવા માટે બે કન્ટેનર,એક સંદુક રજિસ્ટર કર્યું.
બેંકને સંચાલિત કરવા 21 સભ્યોની તદર્થ સંકલન સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. સમિતિએ ગામની પસંદગી કરી.એક જવાબદાર વ્યક્તિના ઘરે બેંક ખોલવામાં આવી. એમાં સદસ્યતા કરવા માટે લોકો પાસેથી એક કિલો લેવામાં આવ્યું હતું. નોંધાયેલ સભ્યોની સૂચિ બનાવવામાં આવી હતી.કોને ક્યારે અનાજ ઉધાર આપવામાં આવ્યું, ક્યારે તેને પાછું આપ્યું,તેની વિગતો રજિસ્ટરમાં નોંધાઈ હતી. સ્થાનિક સંચાલન સમિતિ (3-5 સભ્યો) બેંકની કામગીરીની દેખરેખ રાખે છે.
